چنانچه در بخش تربیت قرآنی اشاره شد ، هر مدرسه و مجموعه فرهنگی از مدارس دینی گرفته تا موسسات و مراکز فرهنگی ، همه و همه علاوه بر اداره دبستان یا موسسه از حیث دروس و برنامه های عمومی ، یک استراتژی کلان و غایت ایدئولوژیک نیز دارند . غایت دبستان آیات ارائه یک مدل تعلیم و تربیت دینی با مرکزیت قرآن کریم است به طوری که همه فعالیت ها و برناه های دینی و حتی آموزشی و عمومی دبستان ، مانند مداری ، حول این مرکز ثقل بگردند.
این بدان معناست که این اتفاقات اساسی در مدرسه صورت بگیرد:
نظام ، مدل یا و ساختار دبستان ، هم از حیث آموزشی و هم از حیث تربیتی ، یک برنامه قرآن محور با رویکرد تربیت قرآنی گردد. یعنی نسبت همه برنامه ها و خرده برنامه ها ، تک تک مواد درسی ، ساختارها و ساز و کارها ، معلم و متعلم و والدین و و خلاصه این که مرکز دایرۀ همۀ ارکان و اجزاء مدرسه ، قرآن کریم و معارف حیات بخش آن باشد.
اگر بخواهیم موارد فوق را به تفصیل بیشتری بیان کنیم ، منظور خود را از دبستان قرآنی ، به صورت موارد زیر توضیح می دهیم:
مرتبه اول : نظام قرآنی دبستان
ما معتقدیم اولین چیزی که در نظام تعلیم و تربیت ما و در مدارس مان می بایستی تغییر کند ، نظام و ساختار عمومی مدرسه و ساز و کارهای داخلی آن است. البته این سخن بدان معنا نیست که سیستم مدرسه را به مکتب خانه قدیم تغییر دهیم که واضح است چنین کاری نه ممکن و نه معقول است. بلکه می خواهیم تلاش کنیم که ضمن بهره گیری کامل از دستاوردهای بشری در تعلیم و تربیت ، نظام سازی و طراحی مدل مدرسه ، آنها را با روح آیات قرآنی و سیرۀ ائمه هدی ع سنجیده و به مدلی همگون با مبانی قرآنی برسیم.
برای روشن تر شدن این نکته ، به چند مثال بسنده می کنیم:
تشویق قرآنی و تشویق لیبرالی
مثال اول : به عنوان مثال یکی از برنامه های رایج مدارس در تشویق دانش آموزان به برنامه های درسی و دینی مثل نماز و حفظ قرآن و… استفاده از تشویق های بیرونی مانند اهداء جایزه و تشویق شفاهی در مقابل چشم سایر دانش آموزان است. ببینیم از نظر قرآن این کار چه آسیب و آفتی به تربیت قرآنی دانش آموزان و نظام قرآنی مدرسه وارد می کند.
اشکال اول : اولین مشکل این مدل ، تشویق ، تحریک و تهییج غریزۀ مادی گرایی ، حس گرایی و دنیا طلبی و سایر رذائل اخلاقی می باشد .
فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلاقٍ (سوره بقره آیه ۲۰۰)
و از مردم کسى است که مىگوید: «پروردگارا، به ما، در همین دنیا عطا کن» و حال آنکه براى او در آخرت نصیبى نیست.
اشکال دوم : از دیگر سو تکیه و تأکید بر تشویق بیرونی ، انگیزه های درونی و متعالی انسان که مبتنی بر فطرت هستند را به مرور خشکانده و از او یک موجود منفعت طلبِ سود جو می سازد .
فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ (زمر ۲)
پس خدا را فقط با دین خالصانه عبادت کن.
تکذیب و استماع کذب
از اتفاقات ناخوشایند رایج در مدارس ، در تنگنا قرار دادن دانش آموز در خصوص موضوعات درسی یا انضباطی و اجبار ناخواسته و پنهان او به دروغگویی می باشد . و طبیعتاً عکس العمل معلم نیز به دروغگویی او تکذیب خواهد بود . به مرور چنین رفتارهایی ، فضای بی صداقتی و بی اعتمادی ایجاد خواهد کرد . در حالی که در فرهنگ قرآن کریم تربیت صادقانه رکن اساسی و بنیادین تربیت دینی بوده و اگر بخواهیم فعالیتی مبتنی بر تربیت قرآنی داشته باشیم ، باید کلیۀ ساز و کارهای مدرسه ای در چارچوبی حرکت نمایند که خدشه ای به صداقت و سلامت نفس متربی وارد نسازد . به عنوان مثال می توان به خرده نظام هایی مانند « بررسی تکالیف دانش آموزی » ، « دفتر روزنگار » ، « رسیدگی به موراد انضباطی » و …. همه و همه این هدف اساسی تربیت قرآنی را مخدوش ننمایند .
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقینَ (سورۀ توبه آیۀ ۱۱۹)
اى کسانى که ایمان آوردهاید، از خدا پروا کنید و با راست گویان باشید.
کرامت
از محکمات فرهنگ قرآنی در حوزۀ انسان شناسی ، فضیلت و کرامت انسان است. جالب است که این اصل بنیادین به هیچ وجه ارتباطی با سن و سال انسان ندارد. لذا همه ساختارها و برنامه های دبستان بایستی در قبال این اصل اساسی خاضع و خاشع باشند. بنابراین هیچ درس و برنامه ای از کرامت ، شخصیت و انسانیت دانش آموز بالاتر نیست. طبیعتاً مدل های تشویق و تنبیه ، برگزاری مراسمات ، اجرای جشنواره ها و مسابقات و… همه و همه تغییراتی خواهند داشت. از طرف دیگر درباره معلمان نیز همین رویه بیاد وجود داشته باشد. حفظ عزت و کرامت معلم به عنوان یک انسان شریف از شاخصه های مهم دبستان قرآنی است.
وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً (سورۀ اسراء آیۀ ۷۰)
و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم، و آنان را در خشکى و دریا [بر مرکبها] برنشاندیم، و از چیزهاى پاکیزه به ایشان روزى دادیم، و آنها را بر بسیارى از آفریدههاى خود برترى آشکار دادیم.
در تبیین « نظام سازی قرآنی » از این دست مثال ها بسیار می توان زد که در این مجال فرصت آن نیست. تربیت فطری ، تربیت جهادی ، تربیت مسوولانه ، تربیت کریمانه ، تربیت محبت آمیز و… همه و همه می توانند اصولی باشند که نظام یک مدرسه قرآنی یا هر مجموعه فرهنگی-تربیتی مثل مدرسه را بنا نهاد .
مرتبه دوم : مواد درسی توحیدی
ما معتقدیم که جداسازی مواد درسی از معارف دینی و توحیدی ، مقدمه ای بر اندیشه و تربیت سکولار است . لذا بایستی روح همۀ دروس ، قرآن و معارف توحیدی آن باشد . البته این بدان معنا نیست که بر روی همه دروس یک رنگ و لعاب قرآنی بکشیم و ظاهر کلاس و درس و… شکل و شمایل قرآنی به خود بگیرند ، بلکه بدین معناست که در تدوین دروس مختلف به این نکته توجه داشته باشیم که مُدَبّر کتاب تکوین ، همان مُنَزّل کتاب تشریع یعنی قرآن کریم است . در این صورت همه دروس خدایی و قرآنی می شوند:
روحِ تدریس درس علوم ، می شود توحید و توجه و تذکر به خداوند . و پدیده های هستی همگی می شوند مخلوقات و آیات الهی ؛ و همه جهان نیز می شوند موهبت و صنعت دست خالق نه پدیده هایی اتفاقی و شانسی . (مراجعه شود به سورۀ روم آیات ۱۷ تا ۲۷)
و یا زمانی که ریاضی و حساب و کتاب درس می دهیم ، بدانیم که در واقع داریم قراردادها و حساب و کتاب هایی که بشر آنها را از روی نظم و نظامِ خداوند در خلقت جهان وام گرفته است و آنها را طراحی کرده است را آموزش می دهیم.
هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنینَ وَ الْحِساب (سوره یونس آیه ۵)
اوست کسى که خورشید را روشنایى بخشید و ماه را تابان کرد، و براى آن منزلهایى معین کرد تا شماره سالها و حساب را بدانید.
وقتی ادبیات و هنر می آموزیم ، مانند ادبیات فارسی و هنر اسلامی ، سرشار از یاد خدا ، بندگی ، توحید ، توکل و توسل باشد. چنانچه پیش از این نیز کتب درسی ادبیات ، سرشار از مفاهیمی چون ایثار و شهادت و… بود که همگی متأثر از همین دیدگاه بودند.
در سایر دروس نیز همین منوال جاری و ساری است .
مرتبه سوم : مدرسه قرآنی ، مدرسه مؤمنین
محیط ، از مهمترین ارکان تعلیم و تربیت است .به تعبیر یکی از بزرگان تعلیم و تربیت ، تربیت یعنی قرار دادن یک انسان بر سر راه متربی . انتخاب کادر و معلم و همچنین گزینش دانش آموز و خانواده ، آن قدر در تعیین سرنوشت متربی تعیین کننده است که چه بسا محتوا و آموزه هایی که ما به صورت رسمی به آنها می آموزیم ، آن قدر اثرگذار نخواهد بود .
مرتبه چهارم : قرآن ، اصل و مبنای تعلیم و تربیت دینی
چنانچه قبلاً در مقالۀ تربیت قرآنی ذکر شد ، مبنای همۀ آموزه های دینی در مدارس باید مستقیماً خود قرآن کریم باشد. نمی توان با کنار هم چیدن معارف و علوم دینیِ بشری-الهی مانند علم کلام و اعتقادات ، فقه و… در کنار آداب و عادات عرفی متشرعین مانند هیأت و بسیج و… ادعا نمود که یک تربیت دینیِ شیعیِ انقلابی کامل تدارک نموده ایم. بلکه ساختمان تربیت دینی بایستی بر پِی و پایه ای استوار مانند قرآن بنا نمود و سایر اجزاء و برنامه های این تربیت دینی ، در واقع نما و دیوار و سقف و درب و پنجرۀ این سازۀ عظیم هستند. (جهت مطالعۀ بیشتر به تربیت قرآنی مراجعه نمایید)
مرتبه پنجم : آموزش قرآن
و نهایتاً : آموزش قرآن . انتقال و آموزش قرآن ، رسالت اصلی پیامبر ص می باشد . قرآن ، جامعۀ بدون قرآن را در گمراهی آشکار می داند. حتی اگر آداب و رسوم و برنامه هایی به نام دین نیز داشته باشند:
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ َ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ (سورۀ آل عمران و آیۀ ۱۶۴)
به یقین، خدا بر مؤمنان منت نهاد [که] پیامبرى از خودشان در میان آنان برانگیخت، تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، قطعاً پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند.
لذا همۀ انچه به نام دین به متربی آموزش می دهیم نیز بایستی با محوریت و مرکزیت قرآن کریم باشد.
اصلی ترین برنامه های دینی دبستان عبارتند از :
الف ) دروس دینی :
- زنگ قرائت
- زنگ زبان قرآن
- زنگ آیات نامه
- زنگ راهنمایان
ب) برنامه های عمومی:
- صبحگاه قرآنی
- اردوی شب مانی
- زنگ خدا (برنامه نماز دبستان)
- مراسمات و مناسبت ها
پس اهل بیت ع چه ؟
ممکن است بعد از این مطالب این سوال در ذهن شما شکل بگیرد که پس تکلیف اهلبیت ع در مدرسه قرآنی آیات چیست ؟
آیا در نگاه موسسین و طراحان این مدل از مدرسه مذهبی ، اهلبیت ع جایی ندارند ؟
جواب این است که ما در واقع دوئیتی بین قرآن و اهلبیت ع نمی بینیم . در نگاه ما اهلبیت ع صورت انسانی قرآن و قرآن صورت مکتوب اهلبیت ع است . به تعبیر آن روایت که درباره پیامبر ص نقل است : « خُلقُه قرآن » یعنی اخلاق و منش حضرتش عین خود قرآن کریم بود ، در حقیقت ملکوتی اهلبیت ع و قرآن تفاوتی وجود ندارد . هر دو یک نور بوده و جز اهلبیت ع نیز به حقیقت نورانیه قرآن کسی تماس و دسترسی ندارد ( لا یمسُّهُ اِلّا المُطَهَّرون : جز پاکان (معصومین) کسی به حقیقت قرآن راه ندارد.) و…
لذا دیدگاه ما در خصوص محوریت قرآن کریم ، هیچگاه به نظریه باطل « حَسبُنا کتابُ الله : کتاب خدا ما را کافی است » که در در صدر اسلام توسط بعضی مطرح شد ، قرابت و نسبتی ندارد .
ما نیز مانند خود اهل بیت ع قرآن را مبنا قرار می دهیم و به دستور مبارک خود حضرات معصومین ع که در روایاتِ عرضه ی احادیث به قرآن فرموده اند ، هر سخن که می شنویم ( حتی روایات منقول از خود حضرات را نیز ) به محکمات کتاب خدا عرضه می کنیم.
از دیگر سو در کلیۀ پایه ها ، یک جلسه در هفته تحت عنوان زنگ راهنمایان را به معرفی ، شناخت و ارائۀ قصص اهلبیت ع و انبیای الهی اختصاص می دهیم.
و نهایتاً این که اکثریت قریب به اتفاق مناسبت های اعیاد و وفیات ائمه اطهار ع را در دبستان با برنامه ای در خور گرامی داشته و دانش آموزان تحت عنوان « هیأت قرآنی آیات » خود ، برگزار کنندگان این برنامه ها هستند .
موارد زیر مثال هایی هستند برای تفهیم بهتر مطلب: